شیخ محمدتقی عبده (بروجردی)، چهره‌ای شاخص و یكی از حقوقدانان كاردان و مبتكر دادگستری نوین بود. قاطعیت، درایت و نوآوری‌های او در امور قضایی مشهور خاص و عام است. او نزدیك به سی سال ریاست محكمه عالی انتظامی قضات را بر عهده داشت و به بیانی دیگر قاضی القضات دادگستری بود.
شیخ محمد تقی عبده، فرزند شیخ ملاحسین بروجردی، در سال 1300 (هـ . ق.) برابر با 1258 (ش.) در بروجرد به دنیا آمد. جدش ملا محمد تقی گلپایگانی بود. فرزندش دكتر جلال عبده می باشد.
شیخ محمد، پدرش را در دوران كودكی از دست داد. او از طفولیت به كسب علم و فراگیری فقه و معقول و منقول پرداخت. در سن شانزده سالگی، پیاده راهی تهران شد و تحت حمایت آقا سید ریحان الله كه از مجتهدین به نام عصر خود بود، قرار گرفت و به تحصیل خود ادامه داد و از محضر آیت الله میرزا حسن آشتیانی، آیت الله لاهیجی، میرزا هاشم حكیم و شیخ حسین ناظرزاده استفاده برد و در اصول فقه،؛ ادبیات عرب، حكمت و منطق تبحر یافت و در سن بیست و یك سالگی از محضر آیت الله العظمی میرزا حسن آشتیانی به درجه اجتهاد نایل شد. در این زمان، به معلمی روی آورد و به توصیه استادش در مدرسه دانش كه بعدها به مدرسه ثروت تغییر نام داد و مدیریت آن با میرزا احمدخان حنانه بود، مشغول به تدریس شد. پس از چندی مدرسه آلمانی «ایران و آلمان» در تهران گشایش یافت و شیخ عبده با معرفی میرزا عبدالعظیم خان قریب به این مدرسه رفت و به تدریس زبان و ادبیات عرب پرداخت. در این مدت، دو كتاب در زمینه صرف و نحو عربی نوشت و زبان آلمانی را در همان مدرسه فرا گرفت و زبان فرانسوی را نیز با شركت در دوره‌های شبانه مدرسه آلیانس آموخت.
خوی و خصلت بارز شیخ عبده، جدیت او در كارهایش بود. علی اکبر دهخدا در این باره می‌گوید: «شیخ محمد عبده بروجردی علاوه بر صلاحیت علمی، دارای فضائل معنوی فراوانی است و برای او احترام زیادی قائل هستم».
شیخ عبده در عمل به واجبات و اجتناب از منهیات بسیار دقیق بود و نمازش را حتماً سر وقت ادا می‌كرد.
در سال 1331 (هـ . ق.) از مدرسه آلمانی كناره گرفت و به دستور میرزا احمدخان اشتری كه معاونت وزارت عدلیه را بر عهده داشت، به عنوان عضو محكمه استیناف تهران، آغاز به كار كرد. پس از چندی سال مدعی العموم استیناف شد و در این سمت تا زمان انحلال عدلیه و تشكیل دادگستری نوین، باقی ماند. پس از تشكیل دادگستری نوین به مستشاری دیوان تمیز و كمی بعد به عضویت محكمه انتظامی قضات منصوب شود.
علی اكبرخان داور (بانی دادگستری نوین) كه به شخصیتی با خصوصیات شیخ عبده جهت تصدی ریاست دادگاه انتظامی قضات نیاز داشت، او را مناسبترین فرد برای این امر خطیر تشخیص داد و شیخ عبده عهده‌دار ریاست دادگاه انتظامی قضات دادگستری شد و تا زمان بازنشستگی، حدود سی‌سال در این پست به انجام وظیفه پرداخت. در مدت ریاست او در دادگاه انتظامی قضات، هیچ كس ندید و نشنید كه به سفارش این و آن و یا ملاحظه فلان مقام و به همان موقعیت، بیگناهی را محكوم و گناهكاری را تبرئه كند. اصولاً چون همه با روحیات و خصوصیات او آشنا بودند، چنین توقعاتی از او نداشتند.
شیخ محمد عبده همواره می‌گفت: «هر قاضی دارای دو پرونده است یكی پرونده‌ای كه در وزارتخانه دارد و یكی هم در سینه من است». هرگاه به پرونده قاضی خوشنامی رسیدگی می‌كرد، اگر به نظری مخالف بر می‌خورد می گفت: «هر چند قضیه این است نه آن كه ایشان مرقوم داشته‌اند، ولی چون نظر قاضی نیز طرفدارانی دارد، نظر ایشان تخلف نبوده و محمول به نظر قضایی است».
شیخ عبده، در كنار فعالیت‌های قضایی، به تدریس در مدرسه عالی حقوق و سپس دانشكده حقوق تهران می‌پرداخت. ابتدا دروس فقه و اصول و سپس حقوق مدنی و اصول محاكمات مدنی را تدریس می‌كرد. پس از دانشكده حقوق، بیشتر در كلاس‌های قضایی دادگستری و حوزه‌های علمیه تهران مانند حوزه علمیه صدر و همچنین مدرسه عالی سپهسالار به تدریس می‌پرداخت. در دوران بازنشستگی نیز تا پایان عمر مدرس دانشكده الهیات دانشگاه تهران بود و عموماً دروس اصول فقه و معارف اسلامی را ارائه می‌داد. یكی از شاگردان او، استاد محمود شهابی بود كه بعدها دانشیار شیخ عبده شد و پس از كناره گیری شیخ عبده و به توصیه او، استادی درس‌های تدریس وی را بر عهده گرفت.
شیخ عبده در دهه 1310 (ش.) پایان نامه دكترای خود تحت عنوان «انحلال عقد واحد به عقود متعدد» را ارائه داد. نظرات او در امور قضایی، همواره جزو نمونه‌های ابتكاری و جالب توجه قضایی و حكمیت و استدلال‌های حقوقی به شمار می‌آمد و مرجعی تمام عیار در علوم حقوقی و اصول محاكمات شناخته شده بود. آثار تالیفی باقی مانده از او عبارتند از : 1- حقوق مدنی 2- شرح قانون مدنی 3- كلیات حقوق اسلامی 4- اصول و رویه قضایی مستخرجه از آرای دیوان عالی تمیز 5- صرف و نحو عربی.
شیخ محمد عبده (بروجردی) در سحرگاه پانزدهم تیرماه 1346 (ش.)، پس از ادای نماز صبح چشم از جهان فرو بست و بر جنازه او مرجع عالی قدر آیت الله العظمی مرعشی نجفی، نماز میت خواند. پیكرش در جوار مرقد حضرت معصومه (س.) در شهر قم به خاك سپرده شده است.
مبنع: قضاوت آنلاین به نقل از مبارکيان، عباس، چهره ها در تاريخچه نظام آموزش عالي حقوق و عدليه نوين، چاپ اول، انتشارات پيدايش، تابستان ۱۳۷۷
