دکتر ذبیح الله خداییان

مسئولیت حقوقی پزشک در نظام حقوقی ایران و جهان

در نظام حقوقی ایران به استناد موارد متعدد، مسئولیت پزشک از نوع قراردادی به شمار می رود. بعد مسئولیت حقوقی پزشکان شامل مسئولیت کیفری و مدنی است. علیرغم سکوت قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی در خصوص مسئولیت مدنی پزشکان، قانون مجازات اسلامی در ماده­ 495 به مسئولیت مدنی پزشک پرداخته است.

مسئولیت قانونی همان پاسخگویی در مقابل قوانین موضوعه است، این مسئولیت را دو نوع کیفری و مدنی است. در هر مورد که شخص ناگزیر به جبران خسارت ناروایی شود که به دیگری وارد آورده باشد، در برابر او مسئولیت مدنی دارد.

مسئولیت مدنی پزشکان به مسئولیت قراردادی و مسئولیت قهری یا خارج از قرارداد تقسيم مي شود. هنگامی که پزشک در معالجه بیمار موازین فنی و علمی پزشکی را رعایت نکند علاوه بر اینکه به تعهدات قراردادی خود با بیمار عمل نکرده، قواعد مقررات آمره­ شغل پزشکی را نیز نقض کرده است.

نظریات در مسئولیت پزشک

در نظریه مسئولیت قهری پزشک، اجرای مفاد قرارداد و احترام به اراده اشخاص مطرح نیست. در بحث مسئولیت قهری پزشک، نظم عمومی ایجاب می­کند که قانون، کسی را که به طور غیر قانونی به دیگری ضرر وارد کرده است مسئول قرار دهد؛ بر این اساس پزشک در هر حال ملزم به رعایت اخلاق پزشکی و اصول و موازین فنی و علمی و نظامات دولتی است و این امور خارج از حوزه قراردادی است.

طرفداران نظریه مسئولیت قهری پزشک استدلال می­کنند که چون زندگی انسان و سلامت روحی و جسمی افراد مورد حمایت قانون و مقررات نظم عمومی است قابل داد و ستد و معامله نیست؛ لذا نمی­توان در جایی که به سلامتی افراد زیان وارد می شود قواعد مسئولیت قراردادی را اعمال کرد.

با توجه نظريه مسئوليت قراردادی پزشک و این امر که تعهد پزشک به درمان بیمار تعهدی قراردادی است که هم پزشک و هم بیمار در زمان توافق اولیه خود، این امر اساسی را موضوع توافق قرار داده اند. براساس این نظریه پزشک نسبت به معالجه ای که می­کند در مقابل بیمار مسئولیت قراردادی دارد و مدعی باید براساس قراردادی که با پزشک دارد علیه او طرح دعوی کند.

طرفداران نظریه مسئولیت قراردادی معتقد هستند که پزشک تنها پس از عقد قرارداد، مکلف به درمان بیمار خواهد شد. این دسته استدلال می­کنند تئوری نظم عمومی توجیهی کافی برای قهری شناختن مسئولیت پزشک نیست؛ زیرا اولاً؛ وجود قواعد و مقررات امری حاکم بر حرفه پزشکی که ناظر به پرداخت خسارت زیان دیده است، مستلزم قهری بودن مسئولیت وی نیست، زیرا در چنین صورتی طرفین پس از وقوع ضرر و زیان نباید امکان اسقاط آن را داشته باشند؛ در حالی که هم اکنون می توانند تمام یا قسمتی از خسارت وارده را صلح یا ابراء نمایند و این امر بیانگر این است که هر چند تکالیف قانونی مربوط سلامت جسمی و روحی افراد، آمره است؛ اما مانع از آن نیست که ضمانت اجرای مدنی نقض آن تکالیف در چارچوب قرارداد قرار بگیرد. ثانیاً؛ هرچند تکالیف قانونی مربوط به زندگی افراد و سلامتی جسم آنها آمره هستند ولی دلیلی وجود ندارد که مسئولیت ناشی از نقض این تکالیف نیز امری باشد، بدیهی است اگر در قرارداد، پزشک از تکالیف قانونی خود از قبیل احتیاط و رعایت اصول فنی و علمی معاف شده باشد آن قرارداد مغایر با نظم عمومی خواهد بود؛ اما عموماً قراردادها شامل چنین شرطی نیستند، لذا مغایرتی با نظم عمومی ندارند. ثالثا؛ وجود قرارداد میان پزشک و بیمار رافع مسئولیت پزشک از عمل به تکالیف قانونی نظیر رعایت موازین پزشکی و بهداشتی نخواهد بود، تا قرارداد را مغایر نظم عمومی بدانیم؛ بلکه قرارداد تأکیدی بر رعایت مقررات مذکور است؛ بنابراین مغایرتی با نظم عمومی ندارد.

ابعاد مسئولیت مدنی پزشک از منظر فقهی

در فقه، بدون اشاره به قهری یا قراردادی بودن مسئولیت پزشک، آن چه که مورد تأکید قرار گرفته و از اهمیت برخوردار است جبران خسارت زیان دیده است؛ در واقع قاعده­ لاضرر و لا ضرار مستلزم ضرورت جبران خسارت زیان دیده است؛ خواه ناشی از تخلف از قرارداد باشد یا خارج از قرارداد .

بیشتر بخواتید: موارد مسئولیت و عدم مسئولیت پزشک در معاینات پزشکی و اعمال جراحی (نظریه مشورتی شماره ۱۸۰۱ اداره کل حقوقی قوه قضاییه)

ماهیت مسئولیت پزشک در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران

در نظام حقوقی ایران به دلایل متعدد می توان مسئولیت پزشک را قراردادی دانست از جمله آنکه حقوق ایران دوگانگی مسئولیت قراردادی و قهری را پذیرفته و مواد 221 و 226 تا 230 قانون مدنی به مسئولیت قراردادی و در مواد 308 به بعد به ضمان قهری اشاره شده؛ همچنین پیش بینی شرط برائت در ماده 495 قانون مجازات اسلامی فقط در قالب یک رابطه قراردادی قابل تصور است که قانونگذار آن را به رسمیت شناخته است.

صدر ماده 495 قانون مجازات اسلامی اصل را بر مسئولیت پزشک قرار داده مگر آنکه عدم تقصیر خود را به اثبات برساند. بنا به مصلحت نیاز جامعه به پزشک و در جهت ایجاد تعاون در روابط آنها به نظر می ­رسد در مواردی که پزشک به موجب توافق با بیمار شروع به معالجه او می نماید و رابطه آنها قراردادی است باید این اجازه به او داده شود که با اخذ برائت از بیمار، اماره وضع شده را جابجا نموده و اثبات تقصیر را برعهده بیمار بگذارد، لذا نادیده گرفتن قرارداد و شرط برائت، قدرت ابتکار و شکوفائی استعداد  پزشک را سلب می کند و دانش پزشکی را در مرز درمان های بی ضرر متوقف می کند و دیگر اینکه از بعد اخلاقی خلاف قاعده احسان (هل جزا ء الاحسان الا الاحسان ) است.

حقوقدانان برای سهولت تشخیص مفاد قراردادها، تعهدات را به دو بخش تقسیم کرده ­اند. دسته اول یا تعهد به نتیجه، تعهداتی به شمار می رود که ناظر به انجام کار معین یا نتیجه ای خاص است که در صورت حاصل نشدن نتیجه مورد نظر به معنای تحقق تقصیر قراردادی بوده و زیان ناشی از آن باید جبران شود مگر آنکه متعهد ثابت نماید که عدم انجام تعهد ناشی از یک حادثه خارجی غیرقابل پیش بینی و اجتناب ناپذیر بوده است. دراین نوع تعهد از آنجا که پزشک متعهد به حصول نتیجه یعنی بهبودی بیمار است عدم شفای بیمار دلالت بر خطای پزشک می­ نماید به عبارت دیگر عدم حصول نتیجه قرینه ای است بر این که پزشک از نظامات و قواعد مسلم علم پزشکی تخطی کرده و در این حالت بیمار ملزم به اثبات خطای پزشک نیست.

دسته دوم را  تعهد به وسیله، این تعهد ناظر به تهیه مقدمات کار معین یا کوشش و احتیاط در انجام کار خاصی است و عدم حصول نتیجه مطلوب خطای متعهد را ثابت نمی­کند؛ بلکه اثبات مسئولیت وی در گرو اثبات بی احتیاطی و عدم مراقبت در انجام وظایف ناشی از قرارداد است؛ بنابراین در صورتی که بیمار، بهبودی کامل نیافت پزشک مسئولیتی ندارد. مگر آنکه بیمار تقصیر پزشک را ثابت سازد.

بررسی تعهدات قراردادی پزشک در حوزه های مختلف فقهی

در فقه اهل سنت تعهد پزشک تعهد به وسیله بوده و پزشک متعهد به شفای بیمار و تضمین سلامت او از خطرات نمی شود. فقهای امامیه در موردی که پزشک حاذق و ماهر نبوده و یا موازین فنی و علمی را رعایت نکرده و یا اذن نگیرد در ضامن بودن او اتفاق نظر دارند اما در مواردی که پزشک حاذق و ماهر بوده و رعایت موازین علمی را هم کرده و با این وجود از بیمار یا ولی او هم اذن گرفته باشد، آیا ضامن است یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد، اکثر فقها به مسئولیت محض پزشک نظر دارند، زیرا اذن بیمار را رافع مسئولیت پزشک نمی دانند مگر اینکه پزشک از بیمار یا ولی او برائت گرفته باشد. در کنار آن نظر اقلیت این است که در چنین مواردی چنانچه پزشک مرتکب قصور یا تقصیر شده باشد هر چند برائت نگرفته باشد، مسئولیت ندارد.

تعهد پزشک در ایران و سایر کشورها

تعهد پزشک در اکثر کشورها، تعهد به وسیله است و در خصوص حقوق ایران، هرچند قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370 مسئولیت محض پزشک را پذیرفته بود اما قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 با پذیرش نظریه تقصیر در زمینه مسئولیت پزشکان، مبتنی براین امر است که اصولاً تعهد پزشک، تعهد به وسیله است نه تعهد به نتیجه، یعنی پزشک به موجب قرارداد یا قانون، متعهد است بیمار را با رعایت موازین پزشکی مداوا کند و کوشش و مهارت خود را برای درمان او بکار بندد اما درمان قطعی بیمار در اختیار و مورد تعهد او نیست، براین اساس پزشک را در صورتی می­توان مسئول شناخته که تقصیر او به اثبات برسد.

بیشتر بخواتید: منشور حقوق پزشکی

با توجه به پیشرفت های اخیر در برخی از اعمال پزشکی و امکان حصول به نتایج قطعی در درمان بیماران، در مواردی از این دست، عدم تحقق نتیجه و درمان بیمار، حاکی از این امر است که عمل مزبور به نحو صحیح صورت نگرفته است و دلالت بر تقصیر پزشک می­کند و می­بایست تعهد پزشک را ، تعهد به نتیجه دانست. مواردی مانند مسئولیت ناشی از تزریق خون آلوده، مسئولیت ناشی از آلودگی­های بیمارستانی، مسئولیت ناشی از نقص وسایل پزشکی  و تولیدات بهداشتی حتی جراحی های زیبایی غیردرمانی از جمله موارد یاد شده به شمارمی رود.

عقد قرارداد میان پزشک و بیمار را دلیلی بر مسئولیت قراردادی پزشک است. مسئولیت قراردادی پزشک طبق ماده 495 قانون مجازات اسلامی تعهد به وسیله است و چنانچه پزشک در معالجاتی که انجام می­دهد مرتکب تقصیر یا قصوری نشود ضامن صدمه یا تلف بیمار نخواهد بود. همچنین چنانچه پزشک از بیمار یا ولی وی قبل از معالجه برائت اخذ ننموده باشد اثبات عدم قصور یا تقصیر در معالجات بر عهده وی بوده و الا بار اثبات تقصیر یا قصور برعهده بیمار خواهد بود.

بر ضرورت پیش بینی تمهیدات لازم جهت حمایت از بزه دیدگان از یک سو و پزشکان معالج از سوی دیگر ایجاب می کند ترتیبی داده شود که یا همانند بسیاری از کشور­ها تمامی پزشکان، مسئولیت خود را بیمه کنند، یا در زمان انعقاد قرارداد با بیمار ، بیمه همانند مواردی نظیر ساختمان سازی که هنگام اخذ پروانه­ ساخت، خسارات احتمالی به کارگران و مجریان را بیمه می­کند، بیمه کردن پزشک اجباری باشد تا در صورت وارد آمدن خسارت، امکان جبران آن فراهم باشد؛ در عین حال درکنار این تمهید، صندوق حمایت از پزشکان نیز ایجاد شود تا چنانچه زیان دیده ای به هر علت مشمول پرداخت شرکت بیمه نشد، آن صندوق خسارت وی را به صورت بلاعوض جبران سازد وسپس امکان طرح دعوا علیه پزشک مقصر را به قائم مقامی بیمار داشته باشد، به عبارت دیگر صندوقی همانند صندوق تأمین خسارات بدنی رانندگان به موجب قانون بیمه اجباری دارندگان وسایل نقلیه موتوری ایجاد شود.

منبع: قضاوت آنلاین با تلخیص سخنرانی دکتر ذبیح الله خداییان-معاون حقوقی قوه قضاییه در آیین اختتامیه همایش طب و قضا در استان مازندان در عصر پنج شنبه 10 دی 1394

1/5 = (1 امتیاز)

لینک کوتاه مطلب: https://www.ghazavatonline.com/?p=3469


منبع: قضاوت آنلاین؛ پایگاه آموزش حقوق در قالب متن، صوت ، ویدیو، نرم افزار و خدمات مشاوره و وکالت


آموزش دریافت کد بورسی رایگان از کارگزاری آگاه در سراسر ایران

در باره علیرضا مرادی

وکیل دادگستری
قاضی اسبق دادگستری، وکیل پایه یک کانون وکلا و عضو تحریریه قضاوت‌آنلاین
بنا دارم به مصداق جمله معروف «ارزش دانش هر شخص به شمار خوانندگان آن است» تجربیات حقوقی و قضایی حاصل از 28 سال سابقه قضاوت، وکالت و مشاوره حقوقی در «موضوعات و دعاوی مدنی، تجاری، خانوادگی، حِسبی، ثبتی، ملکی، کارگری و کارفرمایی، صنفی، تعزیرات حکومتی و جزایی» را با بازدیدکنندگان به اشتراک گذارم.
دیگر نوشته‌های من | وب سایت شخصی
مشاوره حقوقی رایگان در انجمن
مشاوره حقوقی در وب سایت

4 دیدگاهها

  1. Avatar photo

    سلام
    خسته نباشید.
    ببخشید میشه منو راهنمایی کنید.
    من یه آرایشگاه رفتم صورتم و بدنمو خشاب موم انداخت که صورتم سوخت، بدنمم بعضی جاهاش یه مژه هم برام کاشت که آنقدر بد زده بود که فرداش چسبش میرفت تو چشم با بدختی درش آوردیم.
    الان بعد از یک ماه هنوز جای سوختگی روی صورتم هست و چشام هنوز درد داره و پف میکنه.
    می خواستم بدونم ازش شکایت کنم چطور میشه؟
    با تشکر

    • وکیل دادگستری

      با درود
      به نظر می رسد که در انجام اعمال آرایشی درخواستی شما بنابه دلایلی تخلفاتی از سوی خانم آرایشگر صورت گرفته باشد.
      بنابراین، پیشنهاد می شود که اگر ساکن تهران هستید، در دادسرای جرایم پزشکی و اگر ساکن شهرستان می باشد در دادسرای عمومی محل طرح شکایت نموده و درخواست ارجاع موضوع به پزشکی قانونی جهت تعیین نوع صدمات نمایید.
      موضوع از طریق مرکز پزشکی قانونی رسیدگی و اعلام کارشنای می شود و قاضی بر اساس این نظریه اتخاذ تصمیم خواهدکرد.

  2. آواتار حقوقی قضاوت آنلاین
    moghadam.law

    باعرض سلام و وقت بخیر
    در صورتی که پزشک دارویی اشتباه تجویز کند ، بطور مثال بعد از مراجعه به مطب برای بیماری دیابتی دارویی دهد که تاثیر عکس داشته باشد و باعث افزایش قند بیمار شود چه آثاری دارد ؟
    آیا هم جنبه حقوقی دارد ( جبران خسارت مادی )
    هم جنبه کیفری ؟ یا خیر
    مرجع طرح شکابت در ابتدا کجاست
    آیا دادسرای خاصی دارد یا به دادسرای عمومی باید مراجعه شود ؟
    برای شکایت حقوقی چطور؟
    آیا این شکایت قابل گذشت است یا جنبه عمومی هم دارد ؟

    باتشکر