زندگی نامه سید مصطفی عدل ملقب به منصور السلطنه، استاد حقوق مدنی و اساسی
سید مصطفی عدل، ملقب به منصورالسلطنه، سالها در وزارت عدلیه، وزارت خارجه و دادگستری نوین، خدماتی ارزنده به كشور كرد. او از نخستین استادان مدرسه عالی حقوق بود و در سال 1320 (ش.) به ریاست دانشكده حقوق تهران برگزیده شد. كتاب «حقوق مدنی» او جزو اولین كتابهای حقوقی و مدنی چاپ شده در كشور است.
سید مصطفی عدل، سالها ریاست اداره تهیه و تدوین و تنقیح قوانین دادگستری را از بدو برقراری نظم قضایی دادگستری نوین بر عهده داشت.
سید مصطفی عدل، فرزند حاج سید میرزا ابراهیم ركن العداله و نوه دختری میرزا احمد مجتهد، در سال 1258 (ش.) در محله انگج شهر تبریز به دنیا آمد.
پدرش در اواخر عمر رئیس دیوانخانه عدلیه خراسان بود و دایی او محسن خان مشیرالدوله نیز وزیر عدلیه ناصرالدین شاه بود. جد سید مصطفی عدل از معارف تبریز به شمار می‌رفت و در این شهر به حاج سید حسین شاه مشهور بود. جد مادری او حاجی میرزا احمد مجتهد و دایی‌اش حاجی میرزا جواد، از علما و فقهای طراز اول آذربایجان بودند و مدتها با اجرای قانون رژی مبارزه كردند. كودكی سید مصطفی در میان چنین خانواده‌ای گذشت.
تحصیلات ابتدایی را در تبریز به پایان رساند و برای ادامه تحصیلات متوسطه به قاهره رفت و دوره مدرسه فرانسوی خور نقش را با موفقیت گذراند. در كنار تحصیل در این مدرسه، به فراگیری زبانهای فرانسه، عربی، ایتالیایی و روسی پرداخت. سپس به فرانسه رفت و در دانشكده حقوق دانشگاه پاریس مشغول به تحصیل شد.
پس از بازگشت به ایران، در سال 1282 (ش.) وارد خدمت وزارت خارجه شد و اولین ماموریت خارجی او در قاهره و تفلیس گذشت . بعدها معاون دارالترجمه وزارت خارجه شد و تا سال 1286 (ش.) در این پست باقی ماند.
در سال 1286 (ش.) به وزارت عدلیه منتقل شد و نزدیك به بیست سال در پست های حساس و مهم قضایی اشتغال داشت. پس از به وجود آمدن تشكیلات دادگسترس نوین توسط علی اكبر داور، در سال 1305 (ش.) با رتبه 9 قضایی به مستشاری دیوان عالی تمیز منصوب شد و پس از تشكیل اداره تهیه و تدوین و تنقیح قوانین، ریاست این اداره را بر عهده گرفت.
در زمان تصدی سید مصطفی عدل بر اداره تهیه و تدوین و تنقیح قوانین، بسیاری از قوانین مشهور كشور، مستقیماً یا با مشاركت او تهیه و تدوین شد. یكی از تلاشهای علمی او، مشاركت و عضویت در كمیسیون تدوین قانون مدنی ایران بود كه در آن، تنظیم و فصل بندی قانون و برگردان و اضافاتی بر سیاق قوانین اروپا، از ابتكارات سید مصطفی بود.
همچنین در تدوین و تصویب قانون جزای عمومی و قانون تجارت تلاش بسیاری كرد. او برای رفع نیاز دانشجویان، كتابهای بسیاری تالیف كرد. كتاب «حقوق اساسی» او در سال 1327 (هـ . ق.) در سیصد و پنجاه صفحه چاپ شد و كتاب «حقوق مدنی» در سالهای 9-1308 (ش) منتشر گردید. «كتاب حقوق تجارت بین الملل و ترجمه قانون جزای عمومی و قانون تجارت ایران به زبان فرانسه».
منصور السلطنه عدل در سال 1314 (ش.) مجدداً به وزارت خارجه برگشت و به سمت وزیر مختار ایران در ژنو و نمایندگی دائمی در جامعه ملل منصوب شد. در سال 1316 (ش.) كفیل وزارت خارجه و در سال 1317 (ش.) وزیر مختار ایران در رم گردید و تا سال 1320 (ش.) در آن كشور ماند. پس از بازگشت به ایران، رئیس دانشكده حقوق دانشگاه تهران و بعدها در كابینه محمد علی فروغی به وزارت فرهنگ منصوب شد. پس از كابینه فروغی، در كابینه‌های دیگر به وزارت فرهنگ، دادگستری و مقام وزیر مشاور دست یافت. در همین سالها دوبار به آمریكا سفر كرد و ریاست هیئت نمایندگی ایران در كنفرانسهای سانفرانسیسكو و نیویورك را بر عهده داشت و به نمایندگی از ایران، منشور سازمان ملل را امضاء كرد.
او به این دلیل كه پدرش به ركن العداله و عمویش به عدل الملك معروف بوده و خانواده مادریش از علمای دین بودند و خود نیز مدت 20 سال در وزارت دادگستری تلاش كرده بود، نام خانوادگی خود را عدل نهاد و چون در اكثر امور و كارها پیروز و موفق می‌شد، لقب منصور السلطنه به او اعطا شد.
بسیاری از نام آوران این سرزمین و حقوقدانان و قضات و وكلای برجسته، از تربیت یافتگان عدل بودند. نقش اساسی و مهم او در ارتقاء دانش حقوق و آموزش عالی این رشته، بر كسی پوشیده نیست.
در اواخر عمر به مطالعه آثار ادبی و نمایشنامه‌های راسین و كرنی علاقه نشان می‌داد. او هشت سال بود برای ترجمه خسرو و شیرین نظامی به صورت نمایشنامه به زبان فرانسه تلاش كرد، اما عمرش كفاف اتمام آن را نداد.
سید مصطفی عدل، در ساعت شش و پانزده دقیقه عصر روز بیست و دوم تیرماه سال 1329 (ش.) بر اثر بیماری سرطان جان به جان آفرین تسلیم كرد. پیكرش در آرامگاه خانوادگی عدل در جوار حرم مطفر حضرت عبدالعظیم (س.) در شهر ری تهران به خاك سپرده شده است.
منبع: به نقل از کتاب چهره ها در تاریخچه نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، عباس مبارکیان، چاپ اول، انتشارات پیدایش، تابستان ۱۳۷۷
