حاج سيد نصرالله تقوي، ملقب به سادات اخوي، از رجال نامدار عرصه فرهنگ و نظام قضايي دادگستري نوين بود. او در بسياري از رخدادهاي علمي و فرهنگي و تدوين بسياري از قوانين حقوقي فعاليت موثر داشت و اكثراً رياست ديوان عالي تميز (ديوان عالي كشور) و يا دادستاني كل را بر عهده داشت.
حاج سيد نصرالله تقوي، فرزند سيد رضا اخوي لواساني، در سال 1241 (ش.) در تهران به دنيا آمد. تحصيلات مقدماتي را در همين شهر آغاز كرد و در پانزده سالگي، از نظر احاطه به صرف و نحو عربي، منطق، بلاغت، بخشي از فصول ادبيات و حساب و هیأت، سرآمد همگنان شد.
سید نصرالله براي ادامه تحصيلات خود در علوم اسلامي به لبنان رفت و به فراگيري فقه و اصول پرداخت. در كلام و حكمت، از انفاس قدسيه حاج ميرزا حسن مجتهد آشتياني و استاد المتالهين ميرزا ابوالحسن جلوه كسب فيض كرد و در ادب، معقول و منقول و عرفان، فاضلي مبرز و نام آور شد. سپس براي ادامه تحصيل به سامره عراق و نجف اشرف رفت و به تكميل اصول و فروع پرداخت. پس از كسب قوه استنباط و كامل شدن در علم اصول، روايت و حديث به مقامي شامخ در علوم اسلامي رسيد و مورد تائيد رئيس المحدثين حاج ميرزا حسن نوري قرار گرفت. او اديبي آگاه و فقيهي دانشمند و پژوهشگري دقيق بود.
در سال 1322 پس از سفر به حرمين شرفين و انجام فريضه حج، به اروپا رفت و به تحقيق در قوانين موضوعه و حكم و مصالح آن پرداخت. در بازگشت به ايران، به عدليه رفت و در ديوان عالي تميز، گاهي رياست ديوان و گاهي دادستاني كل را بر عهده گرفت. پس از تشكيل مدرسه عالي حقوق، يكي از اولين استادان اين مدرسه بود و تدريس فقه، اصول و حقوق اساسي را بر عهده داشت. در دور اول، دوم و سوم مجلس شوراي ملي، نماينده طلاب و مردم تهران بود و در سال 1333 (هـ . ق.) به نيابت مجلس منصوب شد، اما در همان سال به دليل عضويت در محكمه عالي تميز و وزارت عدليه، با اين توجيه كه در اين مناصب بهترمي‌تواند خدمت كند، از وكالت مجلس استعفا كرد.
حاج سيد نصرالله تقوي، در سوم خردادماه سال 1312 (ش.) به رياست دانشكده معقول و منقول (واقع در مدرسه سپهسالار) برگزيده شد. او پس از تشكيل ادراه تهيه و تدوين قوانين در دادگستري نوين، عضو اثر كميسيون هاي تدوين قانون بود و حتي رياست برخي از آنها را بر عهده داشت. بسياري از قوانين مهم نظير قانون مدني، قانون آيين دادرسي مدني، قانون تشكيلات دادگستري و قوانين ديگر، با همت و تلاش او به تصويب رسد. حاج سيد نصرالله، همواره از پيشگامان راه اندازي مراكز علمي و تاسيس مكان هاي فرهنگي و علمي بود. او در فرهنگستان ادب و زبان فارسي به عنوان عضو ثابت شركت فعال داشت و عضو انجمن كميسيون تشكيل دانشگاه تهران نيز به شمار مي‌آمد.
در سال 1322 (هـ . ق.) با همكاري ميرزا محمد عليخان نصره‌السلطان و ملك المتكلمين، كتابخانه ملي را تاسيس كرد كه هسته اصلي كتابخانه ملي كنوني است. اين كتابخانه در عمارتي اجاره‌اي در خيابان ناصري تهران گشايش يافت و تقوي كتابخانه شخصي خود را وقف آن كرد. در شهريورماه 1325 (ش.) بر اثر كسالت مزاج تقاضاي بازنشستگي كرد و از امور قضايي كناره گيري كرد. در عصر روز هفدهم شهريورماه 1322 (ش.) مجلس تقديري به پاس زحمات سي و پنجساله او در سالن وزارت دادگستري بر پا شد و از تلاش موثر و زحمات بسيار او قدرداني گرديد.
آثار تاليفي و تحقيقي حاج سيد نصرالله عبارتند از: 1- هنجار گفتار (در معاني و بيان فارسي)، 2- تصحيح ديوان حكيم ناصر خسرو، 3- تصحيح زاد المسافرين، 4- تصحيح اوصاف الاشراف خواجه نصير طوسي، 5- محاسن برقي (از كتاب معتبر اخبار شيعه)، 6- اشباه و نظائر (تصحيح كتابي از فقيه رباني همداني محقق)، 7- ترجمه و تصحيح كتاب شيخ طوسي، 8- تصحيح ديوان حاج ميرزا ابوالفضل كلانتري (تهراني)، 9- ترجمه و تصحيح رساله يزدان شناخت شيخ شهاب الدين سهروردي، 10- تصحيح رساله الوجود ميرسيد شريف جرجاني، 11- ترجمه و تصحيح جاودان نامه مولانا افضل الدين كاشاني، 12- ترجمه و تصحيح تازيانه سلوك (نامه احمد غزالي به عين القضاه همداني) و بسياري از رسائل خطيو تاليفي ديگر كه تحت نظر و هدايت او منتشر شده است.
حاج سيد نصرالله تقوي، در سيزدهم آذرماه 1326 (ش.) در سن 84 سالگي جان به جان آفرين تسليم كرد.
منبع: قضاوت آنلاین، به نقل از مباركيان، عباس، چهره ها در تاريخچه نظام آموزش عالي حقوق و عدليه نوين، چاپ اول، انتشارات پيدايش، تابستان 1377
